Materiaalkringlopen
Een overzicht van de energie-, water- en materiaalstromen waarbinnen de productie van drukwerk een plaats heeft, is weergegeven in figuur 1. Door het in kaart brengen van deze energie-, water- en materiaalstromen, wordt inzicht verkregen in hoe de sector verbonden is met andere sectoren, waar kringlopen kunnen gesloten worden, en hoe bepaalde milieuproblematieken een oplossing kunnen vinden in de interactie tussen sectoren. Dit overzicht kan beschouwd worden als een algemene voorstelling. Er kunnen steeds bijkomende specifieke stromen optreden die hierin niet zijn opgenomen.
In de laatste jaren werd er vanuit verschillende opzichten steeds meer de nadruk gelegd om materialen zo efficiënt mogelijk aan te wenden. Ook zijn de inspanningen toegenomen om afvalstromen te reduceren en om afvalproducten opnieuw in de productieketen in te schakelen. De grafische sector is hiervan een goed voorbeeld. Zo is bijvoorbeeld de recyclage van het eindproduct van een grafisch proces (drukwerk) alsmaar verbeterd. Gerecycleerde papiervezels worden zo steeds meer gebruikt bij de productie van papier. Nieuwe technieken lieten toe om de schadelijke stoffen in afvalwater te verminderen en in bepaalde gevallen geen afvalwater meer te produceren. Bovendien wordt (groene) energie ook steeds efficiënter aangewend en in bepaalde gevallen gerecupereerd. De belangrijkste componenten van deze kringlopen worden in de volgende paragrafen besproken.
Figuur 1: Energie- water- en materiaalkringlopen van de grafische sector.
Figuur 1 geeft een overzicht van de verschillende factoren in de keten die nodig zijn om tot een afgewerkt drukwerk te komen. De emissies die in elk van deze stappen optreden dragen bij tot de totale CO2-voetafdruk van drukwerk. Pihkola et al. (2010) berekenden deze voetafdruk voor vijf verschillende soorten drukwerk, telkens gedrukt met een ander drukproces: regionale krant (coldset), magazine (heatset), fotoboek (digitaal), reclamefolder (diepdruk) en een boek (vellenoffset). Hoewel de absolute cijfers sterk afhankelijk zijn van de aannames die werden genomen bij de berekening van de voetafdruk, zijn de relatieve verhoudingen tussen de types drukwerk en het aandeel van de verschillende processtappen in de totale voetafdruk wel indicatief en worden hieronder ter illustratie weergegeven. Per ton van het afgewerkt drukwerk (functionele eenheid in deze studie) bedragen volgens deze berekeningen de voetafdrukken (Pihkola et al., 2010):
- Regionale krant: 717 kg CO2/ton
- Magazine: 1141 kg CO2/ton
- Fotoboek: 1341 kg CO2/ton
- Reclamefolder: 1253 kg CO2/ton
- Boek: 2322 kg CO2/ton
De grootste bijdrage aan deze voetafdrukken is te wijten aan het energieverbruik en de emissies die optreden bij de pulp- en papierproductie (28-50% van de voetafdruk). Het energieverbruik en de emissies van het drukproces variëren tussen 9 en 43% en het aandeel van transport bedraagt 10 tot 22%. De hoge voetafdruk van het boek gedrukt met vellenoffset is grotendeels te wijten aan het energieverbruik tijdens de productie. Om het boek (hardcover) te binden zijn er verschillende stappen vereist die heel wat energie verbruiken. Het drukken van een regionale krant met coldset blijkt in deze berekening de kleinste voetafdruk te hebben. Bij dit drukproces wordt de inktdroging in het drukwerk namelijk niet geforceerd (bv. hete lucht) en ook de afwerking van de krant is eerder beperkt. Voor meer informatie over de aannames en de systeem grenzen wordt er verwezen naar Pihkola et al. (2010).
Er zijn verschillende systemen beschikbaar om de CO2-voetafdruk van producten of diensten te berekenen (bv. ClimatePartner, CO2Logic, Ecolife CO2-calculator). Het doel van deze systemen, de systeemgrenzen en de achterliggende berekeningswijzen zijn verschillend. Het is van groot belang om hierop zicht te krijgen alvorens deze systemen toe te passen. Recent werd er door de verschillende printfederaties in België, Denemarken, Nederland, Frankrijk, Verenigd Koninkrijk en Finland een CO2-calculator uitgewerkt die de mogelijkheid biedt om op een wetenschappelijk onderbouwde wijze de CO2-voetafdruk van een drukkerij en deze van individuele drukopdrachten te bepalen (www.climatecalc.eu).