Andere afvalverwerking
(Riool)waterzuiveringsinstallaties (RWZI)
Veel voorkomende PFAS
Er kan vervuiling zijn van historische en actuele productie en aanwezigheid van PFAS in industriële of consumentenproducten. PFAS kunnen in industrieel afvalwater terechtkomen bv. als afvalwater van een watergebaseerd productieproces, spoelwater, reinigingswater, enz. Een andere mogelijke herkomst is een natte afgaszuivering waarbij PFAS componenten geheel of gedeeltelijk in een waterige oplossing worden opgenomen. Via industriële lozingen, en via huishoudelijk afvalwater, kunnen PFAS in rioolwater en rioolwaterzuivering terechtkomen.
Er is ook een mogelijke PFAS aanwezigheid bij externe verwerking van industrieel afvalwater van derden. Uit meetgegevens blijkt dat dit in bepaalde gevallen over zeer hoge concentraties gaat. Er is een belangrijke overlap tussen het verwerken van externe afvalwaters en het reinigen van tanks, vaten en andere recipiënten. Ook bij reiniging van gronden via een wassing kan PFAS bevattend afvalwater ontstaan.
Emissiepunten lucht
- Diffuse emissies: beluchtingsbekken (door aerosolvorming in de beluchters kan er emissie van PFAS naar lucht voorkomen), en in mindere mate open bekkens/buffers/tanks zonder beluchting, vooral bij het roeren/agiteren van het afvalwater. Er dient ook aandacht te gaan naar het bedrijf/de activiteit waarvan extern afvalwater afkomstig is, bv. het reinigen van tanks of vaten, of van een ander proces waarbij PFAS emissies naar de lucht kunnen ontstaan.
- Geleide emissies: bij luchtstrippen met striptoren of plaatstripper voor verwijdering van VOS (bv. bij zuivering bemalingswater/saneringswater) of uitzonderlijk bij afvang van diffuse luchtemissies. Er zijn weinig gegevens beschikbaar, maar voor één case blijkt op basis van gelijktijdige in- en effluentmetingen alvast dat een striptoren (geoptimaliseerd voor VOS-verwijdering uit bemalingswater) de aanwezige PFAS-componenten in het water nauwelijks overdraagt naar het compartiment lucht (informatie BC, 2023). Dit kan, indien bevestig bij andere cases, erop wijzen dat het risico voor luchtemissies bij dergelijke activiteit klein is.
Het voorkomen van verschillende klassen PFAS in de omgevingslucht van afvalwaterzuiveringsinstallaties (in het bereik van pg/m3 tot ng/m3) is onderzocht in een beperkt aantal studies. In vergelijking met referentielocaties, waar de lucht vermoedelijk niet verontreinigd was door emissies van afvalwaterzuivering, waren de gemeten PFAS-concentraties 1,5 tot 15 keer hoger op locaties met een afvalwaterzuivering. Over het algemeen bleken FTOH's dominant te zijn (meer bepaald 6:2FTOH), goed voor 60 - 90% van de totale PFAS gemeten in het actief-slibsysteem (Hamid et al., 2016). Daarnaast was perfluoroctaansulfonzuur (PFOS) dominant binnen de WZI (43−171 pg/m3), gevolgd door perfluorbutaanzuur (PFBA) (55−116 pg/m3) (Ahrens et al., 2011). Het is interessant om op te merken dat, afhankelijk van het type behandeling, de relatieve verdeling van PFAS drastisch kan veranderen (Hamid et al., 2016). Shoeib et al. (2016) vonden 1,7 tot 35 keer hoge concentraties van target componenten bij RWZI’s in Ontario, Canada ten opzichte van onverdachte locaties. Ze ontdekten dat ∑PFAA's goed waren voor > 70% van de gasfase-PFAS in een lagunesysteem dat afvalwater behandelt. Deze verdelingsverschuiving werd waarschijnlijk veroorzaakt door de langere hydraulische retentietijd (>3000 uur in vergelijking met 5 - 16 uur) van de lagunes, waardoor de afbraak van de precursoren (bijv. FTOH's) tot PFAA's toenam. PFAS luchtemissies van afvalwaterzuiveringsinstallaties correleerden ook positief met de instroomsnelheid van afvalwater en het aantal inwonerequivalenten. Dit gold niet voor PFAA's, wat vermoedelijk wijst op extra input als gevolg van de omzetting van precursoren. Bijkomend is ook op te merken dat de PFCA-concentraties afnamen met toenemende ketenlengte en dat de emissies voor de PFCA's met een even ketenlengte groter waren dan de emissies voor de verbindingen met een oneven ketenlengte. Bovendien werden er sterk verhoogde PFC-concentraties gevonden in de buurt van de beluchtingstanks in vergelijking met de andere tanks (d.w.z. primaire en secundaire bezinktanks). Dit is waarschijnlijk geassocieerd met verhoogde vervluchtiging tijdens beluchting die verder kan worden versterkt door waterig aërosol-gemedieerd transport. (Ahrens et al., 2011; Hamid et al., 2016; Shoeib et al., 2016) Deze studies vermelden echter niet de aanwezige concentraties in het afvalwater, waardoor niet kan ingeschat worden of ze representatief zijn voor Vlaamse industriële afvalwaters en/of rioolwaterzuiveringen.
Het onderzoek naar PFAS lucht emissies afkomstig van een waterzuiveringsinstallatie is beperkt. Wel is reeds vastgesteld dat er een verhoogde vervluchtiging is tijdens de beluchtingsfase. Dit stemt overeen met andere polluenten, die tijdens de beluchtingsfase van de vloeistof naar de gasfase overgaan. Uit het onderzoek van Upadhyay et al. (2013) blijkt dat er aerosolisatie van afvalwater optreedt. Enerzijds is beluchting geen belangrijke bron van fijnstof, organische koolstof- of NH3-emissies in een stedelijke omgeving. Aan de andere kant is het wel een aandachtspunt dat aerosolisatie van afvalwater voorkomt in de fractie fijnstof (PM2,5), waardoor transport over een grotere afstand en verblijftijd mogelijk zijn, wat resulteert in blootstelling buiten de faciliteiten zelf. Tot op heden zijn er geen studies beschikbaar naar het voorkomen van PFAS in de omgevingslucht van afvalwaterzuiveringsinstallaties in Vlaanderen, of studies waar een verhoogde PFAS concentratie in de omgevingslucht te relateren valt aan de nabijheid van een RWZI.
Mogelijke fluorvrije alternatieven
Niet van toepassing
Reiniging grond en bodem
Veel voorkomende PFAS
Vervuiling van bodems en gronden door historische vervuiling en door transfer van PFAS uit water en lucht door bv. diffuse emissiebronnen of industriële puntbronnen.
Emissiepunten lucht
Diffuse emissies mogelijk bij in situ reiniging, en bij op- en overslag van verontreinigde bodems/gronden.
Geleide emissies mogelijk in reinigingscentra.
Mogelijke fluorvrije alternatieven
Niet van toepassing
Reiniging tanks, vaten en reactoren
Veel voorkomende PFAS
Opslagtanks (vaste houders), vaten/bussen (verplaatsbare recipiënten) en procesinstallaties/reactoren bij of van activiteiten die in dit hoofdstuk zijn beschreven kunnen de voor die activiteit relevante PFAS componenten bevatten, die bij reinigingshandelingen kunnen vrijkomen. Een onderscheid kan gemaakt worden tussen reiniging van vaste tanks en reactoren ‘in situ’ waar het proces/de activiteit zich bevindt, en reiniging van verplaatsbare recipiënten zoals IBC’s, vaten en bussen, die typisch ‘off-site’ plaatsvinden bij gespecialiseerde bedrijven in een installatie toegewijd aan dergelijke reiniging.
Emissiepunten lucht
Reiniging van vaste tanks/reactoren kan aanleiding geven tot ‘abnormale’ emissies (buiten normale operationele omstandigheden, bv. dampen/nevels die vrijgesteld worden. Deze kunnen diffuus zijn, of geleid indien een (mobiele) afzuiging voorzien is.
Reiniging van verplaatsbare recipiënten in toegewijde installaties kunnen gelijkaardige emissies veroorzaken, maar bij dergelijke installaties kunnen valt dit binnen de normale bedrijfsvoering.
Mogelijke fluorvrije alternatieven
Niet van toepassing
Afvalbehandeling en -recyclage
Veel voorkomende PFAS
Aanwezigheid van PFAS in industriële of consumentenproducten en -afvalstoffen, in het bijzonder afval van producten/materialen beschreven in paragraaf 3.2.2 hierboven, afvalstoffen afkomstig van zuivering van (afval)water en afgassen, maar ook van de ruimere verzameling producten en materialen beschreven in 2.2. In 2023 wordt er bv. een onderzoek opgestart in opdracht van OVAM in verband met de brede scanning van PFAS in betonpuin. Er is in Vlaanderen minstens één bedrijf dat PFAS componenten recycleert voor toepassing in gespecialiseerde coatings, verven, enz. Het proces is een mechanochemische behandeling, waarbij ook een verhitting/droging in een oven plaatsvindt. Het afvalwater van de gaswassing van de afgassen van deze oven bevat verschillende PFAS componenten. Mogelijke luchtemissies worden op dit moment onderzocht.
Emissiepunten lucht
Mogelijke diffuse en geleide emissies bij sortering, voorbereiding, behandeling (bv. mechanische behandeling zoals in shredder of kogelmolen, of thermische behandeling) en recyclage van afvalstromen/afvalstoffen. Volgens de BREF Afvalbehandeling (Waste Treatment) is de typische temperatuur in een shredderkamer niet hoger dan 70°C, hoewel lokaal hogere temperaturen mogelijk zijn. Bij deflagratie, hetgeen niet als normale bedrijfsomstandigheden beschouwd wordt, zijn hogere temperaturen mogelijk. In het bijzonder daar waar fijn stof geëmitteerd wordt, en waar PFAS kunnen vrijkomen door vervluchtiging bij verhoogde temperaturen, of kunnen getransporteerd worden door vernevelde druppels van water of organische stoffen. Bij bv. het drogen van RWZI-slib of het indampen van afvalwater wordt er een condensaat gevormd en zijn er mogelijke emissies naar lucht en water.
Mogelijke fluorvrije alternatieven
Niet van toepassing
Stortplaatsen
Veel voorkomende PFAS
Het percolaat van stortplaatsen kan verhoogde PFAS concentraties bevatten. De PFAS concentratie wordt beïnvloed door het type afval waaruit zo’n stortplaats bestaat, alhoewel de exacte toewijzing van het type afval niet altijd bepaald kan worden. Zowel bij stortplaatsen met huishoudelijk afval als met industrieel afval wordt PFAS in het percolaat aangetroffen.
Emissiepunten lucht
Er is geen kennis over luchtemissies. Deze zijn vermoedelijk heel beperkt.
Opgevangen percolaat kan PFAS bevatten, en dus indirect tot diffuse en/of geleide luchtemissies leiden bij verdere verwerking, zie (riool)waterzuiveringsinstallaties en afval(mee)verbranding.
Mogelijke fluorvrije alternatieven
Niet van toepassing